Bescherming kleine ondernemingen tegen misbruik van machtspositie

1.Zoals die reeds in de omringende landen bestaat werd op 4 april een wet gestemd, die enerzijds machtsmisbruiken van ( grotere) ondernemingen tegen andere ( de kleinere in de regel)   zal sanctioneren ( dus vanaf 1 juni 2020) en onrechtmatige contractuele voorwaarden nietig zal kunnen verklaren ( vanf 1.12.2020 ).

Dit initiatief is gekomen ingevolge de moeilijkheden van de landbouwsector tegen de grote distributieondernemingen, toeleveranciers van onderdelen, onderaannemingscontracten)

Bij het eerste gaat het om misbruik van positie van economische afhankelijkheid en onrechtmatige marktpraktijken. De regels zijn nu al van toepassing .

Is vooreerst van toepassing voor ALLE overeenkomsten ( verkoop, huur, aanneming, dading, handelsagentuur, franchise,..), met uitzondering van deze aangaande financiële diensten, kredietverstrekking, verzekering, beleggingen, individuele pensioenen, en anderzijds de overheidsopdrachten.

Ook in een internationale contekst kunnen deze regels ( die behoren tot de categorie van politiewetten ) zich opdringen, zelfs voor een rechter in het buitenland tenminste voor de regels ervan die de openbare orde raken ( vb.regels met excessieve schadevergoedingsbedragen, regels die bedrieglijke fouten "exonereren", en clausules die een opzegtermijn uitsluiten bij verbintenissen van onbepaalde duur).

3. TRANSPARANTIE - EN INTERPRETATIEREGELS:

- Schriftelijke bedingen moeten begrijpelijk en duidelijk worden opgesteld. Er moet kunnen vanuit gegaan worden dat de tegenpartij met kennis van zaken instemde. Een overeenkomst in een vreemde taal, houdt niet in dat de transparantieregel geschonden is. Hoewel de wet geen uitdrukkelijke sanctie voorziet, wordt aangenomen dat de onduidelijkheid zou kunnen leiden tot een onrechtmatig beding ( dat wel nietig kan verklaard

- Er wordt expliciet verwezen naar de klassieke interpretatieregels ( vb. tvv van diegene die zich verbonden heeft; bij een verkoopsovereenkomùst tegen de verkoper). Ook wordt bepaald dat geïnterpreteerd kan worden aan de hand van de marktpraktijken.

4. ONRECHTMATIGE EN VERBODEN BEDINGEN :

Een contractueel beding kan onrechtmmatig en verboden zijn, wanneer het een kennelijk ( juridisch ) onevenwicht schept tussen de rechten en plichten tussen partijen . Er wordt wel uitgegaan van een zekere terughoudendheid zeker voor de kernbedingen. Er moet rekening worden gehouden met alle omstandigheden bij het sluiten van de overeenkomst, de algemene economie van de overeenkomst, de geldende handelsgebruiken, de vereiste van duidelijkheid en begrijpelijkheid van het beding, de andere bedingen.

A. De zwarte lijst:

- onherroepelijke verbintenis van de ene partij, terwijl de uitvoering van de prestaties van de andere partij, afhankelijk is van zijn wil (vb. "d e door onze vertegenwoordigers aanvaarde bestellingen zijn slechts verbindend na onze schriftelijke orderbevestiging")

- eenzijdige interpretatiebedingen (vb. " bij abnormaal hoog verbruik hebben we het recht om een waarborg te eisen ");

- afstand van elk middel van verhaal (vb." bij betwisting, doet partij x afstand van zijn recht van verhaal ");

- onweerlegbare kennisname- of aanvaardingsbedingen (vb." Elke partij wordt verondersteld op onweerlegbare wijze kennis te hebben gehad van de algemene voorwaarden "); de mededeling dat de algemene voorwaarden op aanvraag of eenvoudig verzoek te verkjrijgen zijn, volstaat niet.

B. De grijze lijst:

Deze worden vermoed verboden te zijn, doch zijn weerlegbaar ( bewijs dat het geen kennelijk onevenwicht tussen partijen veroorzaakt ). Het zijn de volgende:

- eenzijdige wijzigingsbedingen ( (de mogelijkheid eenzijdig prijs, hoeveelheid, kenmerken van het product, de voorwaarden (discretionair) te wijzigen));

- bedingen inzake de duur van een overeenkomst, stilzwijgende verlenging of vernieuwing en redelijke opzegtermijn ( worden dus vermoed onrechtmatig te zijn, bedingen die ertoe strekken, de partijen te verbinden zonder opgave van een redelijke opzegtermijn); ( doordat niet gepreciseerd werd dat het enkel overeenkomsten van onbepaalde duur betreft, wordt sterk geprotesteerd bij toepassing ervan bij overeenkomsten van bepaalde duur)(1)

- contractuele omkering van het economisch risico zonder tegenprestatie ( vb. verplichting van niet doorverkochte geleverde goederen terug te nemen);

- ongepaste contractuele beperking of uitsluiting van de wettelijke rechten in geval van wanprestatie ( (dus het recht op uitvoering, op schadevergoeding, op ontbinding, op opschorten ( ENAC)) (vb. op "ongepaste wijze" te strenge verjaringsclausules; te verregaande aansprakelijkheidsbeperking bij wanprestatie, te ruime overmachtsclausules);

- bepaalde exoneratieclausules:

- bedingen tot beperken van bewijsmiddelen;

- excessieve schadebedingen ( en dus het matigingsrecht van de Rechtbank bij forfaitaire schadevergoeding ).

De rechtbank kan dan de clausule te niet doen, hoewel er ook ruimte is van "herstel" door de Rechter ( dus een zekere matigingsbevoegdheid ). Ook een stakingsvordering kan worden ingesteld, zelfs collectief.

(1) D.Rooses, De overeenkomst van bepaalde duur en art. VI.91/5,5°WER (...), RW 2020-21 pg 122 e.v.