Nieuw wetboek verbintenissenrecht
1. Rechtsmisbruik is nu uitdrukkelijk in de wet omschreven ( u itoefening van een recht op een wijze die kennelijk de grenzen te buiten gaat, van wat een redelijk en voorzichtig persoon in dezelfde omstandigheden zou doen ) (art.10 .1 BW); de sanctie: matiging van het recht en herstel van schade.
2. Inzake de precontractuele informatieplicht moet elke partij eerst zelf haar belangen waarnemen, maar rekening houdend met de hoedanigheid van partijen, hun redelijke verwachtingen kan een tekort aan informatie niet alleen leiden tot precontractuele aansprakelijkheid maar ook tot nietigheid wanneer er sprake is van wilsgebreken ( art. 5.16 en 5.33 BW).
3. Afgebroken onderhandelingen, wanneer het rechtmatig vertrouwen is gewekt dat het contract zonder twijfel zal worden gesloten, kan aanleiding geven tot vergoeding van het verlies van de verwachte netto-voordelen uit het niet gesloten contract ( art 5.16 BW).
4. Art.5.52 BW voorziet uitdrukkelijk een verbod van onrechtmatige bedingen waarover niet kan worden onderhandeld ( zoals in toetredingscontracten ) in verhouding B2C, B2B en thans ook ( marginaal) C2C.
5. Nietigheid van overeenkomsten leidt tot meer sancties op maat ( nagaan het doel van de geschonden regel ). Schending van een regel van openbare orde bij de totstandkoming leidt niet automatisch tot nietigheid, wel indien het contract een ongeoorloofde oorzaak of voorwerp heeft. Wel is de nietigheid op dat ogenblik absoluut en iedere belanghebbende kan er zich dan op beroepen ( art. 5.58 BW).
Buitengerechtelijke nietigverklaring is thans wel mogelijk, mits een schriftelijke kennisgeving ( art. 5.59 BW) , en gebeurt uiteraard op eigen risico.
6. Sancties voor niet nakoming van verbintenissen vereisten een voorafgaandelijke ingebrekestelling en kan zelfs gebeuren voor de datum van opeisbaarheid van de verbintenis ( art. 5.231 BW).
Indien kan vastgesteld worden dat de schuldenaar niet zal kunnen uitvoeren op de vervaldag en de gevolgen voldoende zwaar zouden zijn voor de schuldeiser, kan de oveeenkomst voordien al ontbonden worden ( anticipatory breach) ( art. 5.90 BW) en ook het opschorten van de verbintenissen van de schuldeiser ( art. 5.239,§§ 2 en 3 BW).
Voor het voortijdig verbreken ( antcipatory breach) dienen er wel uitzonderlijke omstandigheden voorhanden te zijn ( (vb.het reëel gevaar bij verder nemen van een medicament, de hoogdringendheid en manifeste onbekwaamheid van een aannemer, de hoogdringendheid en verlies aan vertrouwen tussen partijen (1)), een voorafgaandelijke ingebrekestelling tav de wederpartij met verzoek binnen een redelijke termijn de nodige garanties te leveren en de ernst van de gevolgen bij niet uitvoering.
Het kan opportuun zijn om in de contractuele voorwaarden duidelijk de uitzonderlijke omstandigheden, wat een ernstige tekortkoming zou kunnen maken te beschrijven die aanleiding kunnen geven tot die "antipatory breach", wat anderzijds een afdoend garantie zou kunnen uitmaken. Ook kan de schadevergoeding bepaald worden bij tekortkoming.
7. Wanneer om omstandigheden die onvermijdelijk en onvoorzienbaar zijn de uitvoering van de overeenkomst zeer ernstig bemoeilijkt wordt, kan gevraagd worden om de voorwaarden te heronderhandelen, en bij weigering kan de rechter het contract aanpassen of het contract gedeeltelijk of geheel beëindigen vanaf een bepaalde datum ( art. 5.74 BW).
Dit kan echter enkel maar in uitzonderlijke omstandigheden, en de verhoging van de prijzen op zich is niet voldoende zoals het artikel het zelf voorziet:
" Elke partij moet haar verbintenissen nakomen, ook al zou de uitvoering ervan mer bezwarend geworden zijn ofwel doordat de kostprijs van de uitvoering is gestegen, ofwel doordat de waarde van de tegenprestatie is verminderd ."
De mogelijkheid om te heronderhandelen ( te vragen door de schuldenaar aan de schuldeiser ) wordt evenwel in bepaalde omstandigheden voorzien onder de volgende voorwaarden:
"1° een verandering van omstandigheden maakt de uitvoering van het contract buitensporig bezwarend, dermate dat de uitvoering ervan redelijkerwijs niet langer kan worden geëist;
2° die verandering onvoorzienbaar was bij de contractsluiting;
3° die verandering is ontoerekenbaar in de zin van art.5.225 aan de schuldenaar;
4° de schuldenaar dit risico niet voor zijn rekening heeft genomen; en
5° de wet noch het contract die mogelijkheid uitsluiten "
Wanneer deze onderhandelingen mislukken of geweigerd worden, dan kan de rechter betrokken worden via de procedure zoals in kortgeding, waarbij de overeenkomst intussen verder nageleefd dient te blijven (2).
8. Bij toerekenbare niet nakoming is er eerst het herstel in natura, en ook voor de voorzienbare schade ( tevens de onvoorzienbare bij opzettelijke fout ) ( art. 5.87 BW). Prijsvermindering als sanctie is tevens mogelijk ( art. 5.97 BW). Bij wederkerige overeenkomsten geldt als sanctie de gedwongen uitvoering, of de ontbinding eventueel met aanvullende schadevergoeding ( art.5.83 BW). Bij ontbinding gebeurt dit retro-actief, met restitutie, behalve indien bij een overeenkomst met ongeoorloofde oorzaak of voorwerp, de rechter zou oordelen dat de maatschappelijke orde vereist dat de verarmde zwaarder bestraft wordt ( art. 5.123 BW).
9. Schadebedingen kunnen thans herleid worden door de rechter tot een redelijk berag of prestatie. (art. 5.88 BW).
10. Wanneer het duidelijk is dat een partij nog voor de opeisbaarheid van de verbintenissen, deze niet zal kunnen nakomen, kan de anticipatieve ontbinding gevraagd worden ( anticipatory breach).( art.5.72 BW).
11. De foutieve verhindering of uitlokking van een opschortende voorwaarde kan geremedieerd worden door de voorwaarde als respectievelijk vervuld of onvervuld te houden.( art 5.144 BW).
(1) L.Steinfeld, La consècration de la résolution pour anticipatory breach en droit belge, TBBR 2023/4, p. 173
(2) S.Van Loock, Verandering van omstandigheden: The times tye are a changin", TBH 2023/4, p.446; H.Matthys en S.Tytgat, Supply chain disruptio. Overmacht, verandering van omstandigheden en andere vaak voorkomende geschilpunten bij verstoring van toeleveringskosten, TBH 2023/4, p.489 e.v.