Het vermogen van een meerderjarige beheren
I. VOLMACHT
1.Indien U in de herfst van uw leven nog goed in staat bent om uw goederen te beheren maar voor bepaalde zaken assistentie nodig hebt (en aanneemt dat die kan behoefte met de tijd kan toenemen) en u wenst zelf te beslissen wie uw goederen zal beheren indien u ooit onbekwaam zou worden, dan kan u hiertoe een specifieke volmachtovereenkomst opstellen, en nog enkele handelingen stellen.
Vorm van de volmacht
2.Hoewel de lastgeving mondeling kan gebeuren, is het aangeraden de volmacht schriftelijk te geven. De lasthebber zal immers niet alleen moeten bewijzen dat hij handelde op basis van een volmacht maar ook dat hij binnen deze volmacht handelde.
Zeker in het kader van een latere erfeniskwestie kan dit belangrijke consequenties hebben. De meeste notarissen beschikken over verschillende modellen hiertoe.
In sommige gevallen moet de volmacht zelfs opgesteld worden bij authentieke akte, meer bepaald:
Aanvaarding
3. De volmacht moet steeds aanvaard worden door de lasthebber. De aanvaarding kan terug mondeling gegeven worden, maar terug hetzelfde bewijsprobleem. Dus best schriftelijk, daarom een lastgevings-overeenkomst, waarop die aanvaarding uitgedrukt wordt door de handtekening. De overeenkomst wordt opgemaakt in 2 exemplaren en elke partij ontvangt er één.
Bezoldiging van de lasthebber
4. Als de lastgeving onbezoldigd is, is de verantwoordelijkheid beperkter. De lastgever kan bepalen dat de betaling zal gebeuren na overlijden.
Let er bovendien op dat de bezoldiging niet excessief is. Ook hier bestaat het gevaar dat de lasthebber (die wettelijke erfgenaam is) gehouden zal zijn tot inbreng van het excessieve gedeelte, (of inkorting tav een niet erfgenaam wanneer het beschikbaar gedeelte overschreden werd) indien wordt aangetoond dat het eigenlijk een vermomde schenking betreft.
Verplichting van de lasthebber om rekenschap af te leggen
5. De lasthebber is verplicht verantwoording te verschaffen omtrent de lastgeving. Dit betekent dat hij de lastgever moet informeren over de manier waarop hij zijn mandaat heeft uitgevoerd. Bij het overlijden van de lastgever, zal dit moeten gebeuren tav de erfgenamen. Het is dus belangrijk dat de lasthebber alle bewijsmiddelen bijhoudt en indien nodig hiervan een ‘verslag’ opstelt.
De lastgever kan steeds een kwijting verlenen aan de lasthebber. U kan bijvoorbeeld ook opteren voor een volmacht die elk jaar herbevestigd/verlengd moet worden en waarbij u gelijktijdig kwijting verleend wordt door de latgever.
Er is sprake van directe controle in de ouder-kind relatie. Dit betekent dat de rekenschap meteen plaatsvindt. De lasthebber zal echter nog steeds bewijs moeten kunnen leveren ten opzichte van andere erfgenamen. De rechtbanken treden hier wel soepeler op, op basis van de theorie van morele onmogelijkheid van bewijs.
Omvang van het mandaat
6. De volmachtgever bepaalt zelf de omvang van het mandaat. Hij kan hiertoe kiezen tussen een bijzonder of algemeen mandaat.
We spreken van een bijzondere volmacht wanneer deze beperkt is tot één of meer welbepaalde zaken of handelingen. Een algemene volmacht betreft daarentegen alle zaken van de lastgever en alle rechtshandelingen. Wanneer dit gebeurt bij notariële akte kan een lasthebber dus in naam van de volmachtgever diens eigendommen verkopen!
Let wel op, in sommige gevallen is een bijzondere volmacht wettelijk vereist (vb. i.v.m. akten van burgerlijke stand, akten van verzet tegen een huwelijk, verschijning voor familieraad, gerechtelijke bekentenis,…).
Registratie
7. U kan er bovendien voor kiezen om de volmacht pas te laten ingaan op het ogenblik u zich niet langer in een staat van bekwaamheid bevindt, en dit is juist de onderstelling die hier geviseerd wordt. U maakt een volmachtovereenkomst op, met aanduiding van de lasthebber, met algemene en/of specifieke bevoegdheden, en die maar in werking treedt wanneer komt vast te staan dat U als lastgever niet meer in staat bent uw vermogen te beheren. Ofwel werkt deze lastgeving nu al, en wilt U vermijden dat deze wegvalt, eens uw wilsbekwaamheid in vraag zou kunnen gesteld worden. In de volmacht kan dan bvb. omschreven worden dat een attest van 1 of meer artsen hiervoor nodig zijn die de handelingsonbekwaamheid aantonen.
Door de wet van 17 maart 2013 werd de mogelijkheid voorzien om de volmacht te registreren in het centraal register dat wordt bijgehouden door de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. Het verzoek tot registratie gebeurt door de neerlegging van een voor eensluidend verklaard afschrift van de overeenkomst ter griffie van het vredegerecht van de verblijfplaats van de lastgever. Deze wordt nagegaan door de vrederechter. Binnen 15 dagen na het verzoek wordt normaal de volmacht opgenomen in het centraal register.
Het gevolg van deze registratie is dat een lastgeving op het ogenblik van uw bewezen onbekwaamheid van beheer in werking treedt , hetzij de lastgeving niet automatisch eindigt indien de lastgever onbekwaam zou worden, terwijl dit wel het geval is als de registratie niet gebeurde.
Bovendien kan iedereen die bekwaam is een verklaring afleggen voor de vrederechter van zijn verblijfplaats of, bij gebrek daaraan van zijn woonplaats of ten overstaan van een notaris een verklaring afleggen waarin hij zijn voorkeur te kennen geeft omtrent de aan te wijzen bewindvoerder of vertrouwenspersoon indien de vrederechter een rechterlijke beschermingsmaatregel zou bevelen. Er wordt in dit geval dus geen volmacht opgesteld. Deze verklaring wordt dan binnen 15 dagen door de griffier of notaris opgenomen in een centraal register dat word bijgehouden door de Koninklijke Federatie van het Belgische notariaat. De vrederechter met bijstand van de griffier kan zich op verzoek en op kosten van de verzoeker, zelfs buiten zijn kanton, naar de verblijf- of woonplaats van de verzoeker begeven om de verklaring op te nemen.
II. BEWINDVOERING- GERECHTELIJKE BESCHERMING
8. In geval een meerderjarige persoon juridisch onbekwaam wordt kan de aanstelling van een voorlopig bewindvoerder gevraagd worden aan de vrederechter. Deze zal zelf beslissen wie hij aanstelt als bewindvoerder of vertrouwenspersoon en wat de omvang van zijn taak is.
Dit verzoek kan gedaan worden door elke belanghebbende evenals de procureur des Konings of nog ambtshalve door de vrederechter zelf. Als advocaat kunnen wij U hierbij bijstaan. We bespreken de situatie, gaan de behoeften na, en kunnen passende bevoegdheden aanreiken en toekomstgerichte adviezen.
Indien er een geregistreerde volmacht of verklaring bestaat, zal de vrederechter rekening houden met de keuzes omtrent de persoon van de bewindvoerder of vertrouwenspersoon en zal hij nagaan onder welke voorwaarden de lastgeving verder kan worden uitgevoerd.
Wat houdt onbekwaamheid precies in?
9. Een meerderjarige persoon is onbekwaam indien de te beschermen persoon zich in de onmogelijkheid bevindt zijn vermogen te beheren en deze onmogelijkheid of onbekwaamheid voortvloeit uit zijn gezondheidstoestand. Deze onbekwaamheid moet niet noodzakelijk voortdurend zijn, het kan ook tijdelijk of omkeerbaar zijn.
Het kan bijvoorbeeld gaan om geestesgestoordheid of geestelijke achterlijkheid, seniliteit, bepaalde problemen met perceptie van de werkelijkheid, geestelijke instabiliteit, psychose, neurose of paranoia. Het kan zelfs gaan om een chronische aangelegenheid van zwaar alcoholmisbruik.
Hoe verloopt de procedure?
10. De vraag wordt gesteld bij verzoekschrift waarbij een omstandig geneeskundig verslag wordt gevoegd, welke niet ouder mag zijn dan 15 dagen. Er bestaan hiervoor specifieke modellen.
In principe zou een lijst opgesteld worden bij koninklijk besluit met daarop vermeld alle gezondheidstoestanden die geacht worden op ernstige en aanhoudende wijze het vermogen van de te beschermen persoon om zijn belangen van vermogensrechtelijke aard behoorlijk waar te nemen, zelfs met behulp van bijstand aan te tasten. Deze lijst is er evenwel nog steeds niet. De persoonlijke toestand wordt er goed omschreven, de concrete problemen, de achtergronden, het sociaal netwerk van de betrokken persoon. De wet voorziet een waslijst van handelingen waarvoor de vertegenwoordiging (of bijstand) zou gelden. Deze kunnen in het verzoekschrift gesuggereerd worden.
Bewindvoering-vertegenwoordiging of bijstand- over de goederen of de persoon- vertrouwenspersoon:
11. Bewind kan zowel een maatregel van bijstand als een maatregel van vertegenwoordiging betreffen. In de regel zijn het maatregelen van vertegenwoordiging. Iemand niet meer bekwaam tot handelen verklaren kan als zeer zwaar en kwetsend beleefd worden door de betrokkene.
Dit kan ook aanleiding geven tot zwaar en hevig verzet. Daarom dat ook de mogelijkheid van bijstand waarbij de te beschermen persoon (de pupil) zijn bekwaamheden behoudt maar wel de goedkeuring behoeft van de bewindvoerder voor het stellen van bepaalde handelingen.
Er werd tot op enkele jaren gelden normaal een bewindvoerder over de goederen aangesteld. De wet voorziet nu echter ook de mogelijkheid voor aanstelling van een bewindvoerder voor de persoon (vb. voor te huwen - soms worden personen in zwakke geestelijke toestand misleid door jongere partners die nog verlijden tot huwelijk als middel van erfenisbejaging; voor de medicatie of uitoefenen van patiëntenrechten, etc). De vrederechter kan ook bepalen dat één persoon zowel het bewind over de goederen als het bewind over de persoon zal uitoefenen. De bewindvoerder(s) moet(en) op regelmatige basis een verslag opstellen en rapporteren aan de vrederechter betreffende het bewind over de persoon of de goederen. De beslissing wordt gepubliceerd in het Belgisch staatsblad, wat gevolgd wordt door de banken die dan meteen de rekening van de betrokkene blokkeert. Het is dus aangewezen om meteen een afzonderlijke rekening bij de bank te openen.
Daarnaast kan de vrederechter overgaan tot aanstellen van een vertrouwenspersoon op schriftelijk of mondeling verzoek van de beschermde of de te beschermen persoon, een derde in diens belang of de procureur des Konings of nog ambtshalve. Deze treedt dan op als bemiddelaar tussen de beschermde persoon en de bewindvoerder(s). Hij ondersteunt de beschermde persoon en houdt er nauwe contacten mee. Hij pleegt ook op geregelde tijdstippen overleg met diens bewindvoerder(s).
In geval van foutief beheer door de bewindvoerder kan overigens elke belanghebbende een verzoek richten tot afzetting van deze bewindvoerder en het aanstellen van een andere. Ook indien de beschermde persoon zijn bekwaamheid terug zou verwerven kan gevraagd worden tot opheffing van de maatregel.
Alle documenten betreffende de bewindvoering van toepassing in Oost-Vlaanderen kan u downloaden op de website van het Vredegerecht Ninove of de website van Justitie.
12. Een praktijk waarbij via een testament een bewindvoerder wordt aangeduid voor het beheer van een vermogen, waarbij die aanstelling gebeurt als last van de erfenis, op straffe van herleiding tot de reserve werd door het HvB Antwepen als ongeldig verklaard, maar welke uitspraak wel zwaar bekritiseerd werd.(1)
(1) HvB A'pen, 22.3.2022, TEP 2023/1 p. 75, en voor kritiek p. 68 e.v.
(vis.1/10/2017)